کاتاتونیا یا بیماری کاتاتونیک نوعی وضعیت حرکتی و روانشناختی خاص است که همراه بسیاری از اختلالات اعصاب و روان و طبی دیده می‌شود. از جمله این اختلالات می‌توان به افسردگی، انواع اختلالات روانپریشی، اختلال دوقطبی، بیماری‌های عصبی رشدی و بیماری‌های نادر خودایمنی اشاره کرد. از جمله علائمی که در وضعیت کاتاتونیا بیماران را درگیر خود می‌سازد مواردی نظیر بهت، جمود عضلانی و انعطاف پذیری مومی شکل را شامل می‌شود. در ادامه این مقاله در مورد اختلال کاتاتونیا، علائم، علت بروز و نحوه درمان آن توضیحاتی را ارائه کرده‌ایم.
کاتاتونیا یا بیماری کاتاتونیک
کاتاتونیا یا بیماری کاتاتونیک، هیچگاه به تنهایی ظاهر نمی‌شود و همیشه همراه با نشانه های دیگر و یا به علت عارضه دیگر بیماری ها بروز می‌یابد. در بیماری کاتاتونیک فرد ارتباطش را با واقعیت از دست داده و هیچ واکنشی ندارد. از طرفی ممکن است واکنش های غیرمنتظره و عجیب داشته باشد.
کاتاتونیا، عملکرد مغز را تحت تاثیر قرار داده و پردازش مغزی را مختل می‌کند. اولین بار یک دانشمند آلمانی در سال 1884 کاتاتونی را نام برد و آن را توصیف کرد. هنوز هم دانشمندان زیادی در این مورد به تحقیق می‌پردازند؛ اما ابهامات زیادی در این مورد وجود دارند
علائم و نشانه های بیماری کاتاتونیا چیست؟
کاتاتونیا نوعی وضعیت حرکتی و روانشناختی خاص است که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روان پزشکی به عنوان یک اختلال مستقل معرفی نشده است. چرا که این مشکل می‌تواند به عنوان یک مشخصه در کنار اختلالات روانشناختی و بیماری‌های طبی گوناگونی تظاهر پیدا کند.
از جمله این اختلالات و بیماری‌ها باید به افسردگی، انواع اختلالات روانپریشی، اختلال دوقطبی، بیماری‌های عصبی رشدی و بیماری‌های نادر خودایمنی اشاره کرد. در این شرایط فرد در کنار مشکل اصلی دست کم 3 علامت از علائم زیر را نیز از خود نشان می‌دهد که متخصصان آنها را تحت عنوان وضعیت کاتاتونیک مشخص می‌کنند.
- بهت (نداشتن هیچ گونه واکنش نسبت به محیط پیرامون یا عدم ابراز هرگونه فعالیت روانی حرکتی)
- جمود یا سفتی عضلانی (نوعی وضعیت گیری انفعالی در بدن)
- انعطاف پذیری مومی شکل (یعنی فرد در مقابل وضعیت دهی بدنش توسط دیگران مقاومت چندانی از خود نشان نمی‌دهد)
- سکوت
- منفی کاری به معنای مقاومت در برابر پیروی از هرگونه دستور یا قانون بیرونی
- نشان دادن ادا و اطوار
- قرار دادن بدن در وضعیت‌های خاص و حفظ فعالانه یک موقعیت ناجور حتی برخلاف جاذبه
- نشان دادن رفتارهای قالبی (حرکات تکراری، بی هدف و اکثرا غیرمعمول)
- ابراز سرآسیمگی که با تحریک‌های موجود در محیط هماهنگی ندارد
- شکلک در آوردن
- پژواک کلام به معنای تقلید طوطی‌وار گفته‌های دیگران
- پژواک رفتار به معنای تقلید طوطی‌وار رفتار دیگران
- تحریک پذیری: این تحریک پذیری واکنشی نسبت به محیط نیست بلکه به صورت خود به خوی اتفاق می‌افتد.
- لالی
- بی حوصلگی
انواع کاتاتونیا یا بیماری کاتاتونیک
براساس اینکه علائم کاتاتونیک در چه شرایطی بروز می‌یابند می‌توان آن ها را به 3 دسته تقسیم کرد که شامل موارد زیر هستند:
📌کاتاتونی همراه یک مشکل روانی دیگر یعنی اختلال رشدی عصبی، روانپریشی، دوقطبی و افسردگی یا سایر اختلالات روانی است
📌کاتاتونی ناشی از یک بیماری طبی دیگر
📌کاتاتونی نامعین (در این وضعیت علائم کاتاتونیا به وضوح دیده می‌شوند و با افت عملکردی همراه هستند، اما بیماری زمینه‌ای که منجر به بروز این علائم شده هنوز نامعلوم است)
علت بروز کاتاتونیک
همانطور که گفته شد دچار بودن به یک اختلال روانپزشکی یا طبی خاص نظیر اسکیزوفرنی احتمال بروز مشکلات کاتاتونیک را افزایش می‌دهد. البته محققان هنوز نتوانسته‌اند علت اصلی بروز علائم کاتاتونیا را کشف کنند. با این حال معتقدند که سطوح غیرعادی برخی انتقال دهنده‌های عصبی شیمیایی نظیر دوپامین و سروتونین در سیستم عصبی مسئول اصلی بروز این مشکل هستند.
در همین راستا بررسی‌های بالینی نشان می‌دهند مصرف داروهایی که سطح این انتقال دهنده‌ها را تغییر می‌دهند می‌توانند در بهبود یا تشدید علائم کاتاتونیا تاثیرگذار باشند. بیماری هایی مثل دوقطبی، اختلال اسکیزوافکتیو، و اختلال افسردگی اساسی می‌توانند باعث بروز کاتاتونی شوند. البته علائم بیماری کاتاتونیک در بیماری های زیر هم دیده می‌شوند.
🔸اختلالات طیف اوتیسم
🔸بیماری های خودایمنی مثل لوپوس و MS
🔸اختلالات مغزی مثل زوال عقل یا پارکینسون
🔸سندروم داون
🔸آنسافالیت
🔸صرع
🔸سندروم تورت
🔸هیدروسفالی
🔸سکته
🔸شرایط عدم الکترولیت
تشخیص کاتاتونیا یا بیماری کاتاتونیک
از آنجایی که کاتاتونیا یا بیماری کاتاتونیک می‌تواندبسیار خطرناک باشد یا حتی به مرگ فرد منجر شود. تشخیص و درمان زودهنگام آن حائز اهمیت خواهد بود. از طرف دیگر کاتاتونیا همیشه با علائم پزشکی دیگری همراه است که متخصص باید به درمان آن نیز بپردازد. برای اینکار پزشک عملکرد و ساختار مغز را با روش های مختلفی مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
آزمایش های تصویربرداری مثل اسکن توموگرافی کامپیوتری با CT، تصویربرداری تشدید مغناطیسی یا MRI و سایر روش های تصویربرداری رایج برای شناسایی علت این بیماری مناسب خواهند بود. آزمایش های خود، ادرار و نمونه برداری از مایع مغزی نخاعی نیز ضروری است. از طرف دیگر آزمایش های فعالیت مغزی که شامل الکتروانسفالوگرام یا EEG می‌شود؛ احتمال تشنج یا صرع را نیز مورد بررسی قرار خواهد داد.
عوارض ناشی از کاتاتونیا یا بیماری کاتاتونیک
در نشانه های بیماری کاتاتونیا یا بیماری کاتاتونیک، به فرد حملات عصبی دست می‌دهد که سبب آسیب به خود و اطرافیانش خواهد شد. از طرف دیگر عوارض جانبی داروهایی که فرد مصرف می‌کند؛ نیز عواقب بدی برای او خواهد داشت. در مراحل شدید این بیماری، فرد ارتباط خود را با اطرافیان از دست می‌دهدو متوجه رفتارهای خود نیست. در ین شرایط خانواده و اطرافیان احتمالا دوران سختی را سپری خواهند کرد.
افسردگی یکی از عوارض رایج میان خود افراد مبتلا یا خانواده های آنان است. عدم درمان قطعی و یا مصرف نکردن داروها توسط فرد بیمار یکی از مشکلات اساسی است که آنها را از فرایند درمان دور خواهد کرد. به همین دلیل توصیه می‌شود که افراد در مراحل اولیه بیماری و با مشاهده کوچک ترین نشانه ای برای درمان اقدام کنند.
روش های درمان اختلال کاتاتونیا یا کاتاتونیک
برای درمان علائم کاتاتونیا استفاده از درمان‌های دارویی نسبت به هرچیز دیگری اولویت دارند. داروهای آرام بخش بنزودیازپینی نظیر لورازپام از جمله مواردی هستند که می‌توانند به کاهش مشکلات روانی حرکتی مرتبط با کاتاتونیا کمک کنند. اگر بیمار نسبت به داروها واکنش چندانی نشان ندهد و در اصطلاح تخصصی مقاوم به درمان باشد متخصصین ممکن است درمان با شوک الکتریکی را نیز در دستور کار خود قرار دهند.
البته در نظر داشته باشید که درمان‌های دارویی و شوک الکتریکی برای کنترل وضعیت در کوتاه مدت پیشنهاد می‌شوند. اما برای مدیریت شرایط بیمار در دراز مدت به خصوص در شرایطی که یک اختلال روانشناختی وجود دارد، دریافت درمان‌های روانشناختی نظیر روان درمانی فردی، خانواده درمانی و گروه درمانی نیز ضرورت می‌یابد. چرا که تا زمانی که اختلال زمینه‌ای به طور ریشه ای برطرف نشود، احتمال عود علائم کاتاتونیا هم چنان وجود خواهد داشت.
سخن پایانی
کاتاتونیا یا بیماری کاتاتونیک، امروزه به عنوان سندروم برخی از اختلالات خلقی، پزشکی، عصبی و روان پریشی، شناخته شده؛ که در برخی موارد، اختلالات عاطفی نیز مشاهده می‌شود. خود این بیماری به سه مرحله متفاوت تبدیل می‌شود که شدت های مختلفی دارد.
این بیماری در گذشته فقط با اسکیزوفرنی همراه بود اما امروزه طیف وسیعی از بیماری ها را در بر می‌گیرد. این اختلال می‌تواند تا حد زیادی پیشروی کرده و عوارض خطرناکی داشته باشد. بهتر است افراد مبتلا و خانواده ها حتما خدمات روانشناختی دریافت کرده و نشانه ها را نادیده نگیرند.
برای دریافت مشاوره در زمینه کاتاتونیا یا بیماری کاتاتونیک می‌توانید در هر ساعت از روز برای مشاوره تلفنی از طریق شماره 02191002360 و یا از طریق تلفن ثابت با شماره 9099070354 جهت ارتباط با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو تماس حاصل نمایید.
سوالات متداول
آیا کاتاتونیا فقط در بیمارانی که دچار روان پریشی هستند بروز می‌یابد؟
خیر، این مشکل می‌تواند در سایر وضعیت‌های روانشناختی نظیر افسردگی، اختلال دو قطبی یا اختلالات عصبی رشدی نیز بروز پیدا کند. همچنین علائم کاتاتونیک در بسیاری از موارد ناشی از یک بیماری طبی هستند و یا بیماری زمینه‌ای آن ها نامعلوم است