بیماری وسواس | علت و ریشه انواع وسواس فکری عملی چیست

آیا می‌دانید بیماری وسواس چیست و چه نشانه‌هایی دارد؟ وسواس یک ویژگی و صفت رفتاری است که برخلاف میل فرد، باعث وجود برخی افکار آزاردهنده و تکراری در ذهن می‌شود. وسواس ممکن است در زندگی روزمره فرد اختلالات زیادی ایجاد کند و باعث کاهش عملکرد او شود. معمولا از واژه وسواسی برای کسی استفاده می‌­شود که کارهای خود را دقیق انجام می­‌دهد اما رفتار وسواسی، رفتاری افراطی است که نه تنها باعث بهبود عملکرد نمی‌­شود، بلکه به عملکرد عادی فرد نیز آسیب می‌رساند. با آگاهی از علل، علائم و انواع وسواس می‌توانید هرچه سریع‌تر آن را شناسایی کرده و برای درمان اقدام نمایید. 

 

بیشتر بخوانید : اختلالات اضطرابی | معرفی انواع و درمان اختلالات اضطرابی در DSM5

 

 

منبع :  بیماری وسواس

 

وسواس چیست؟

وسواس به خودی خود معنی خاصی ندارد و آن تعریفی که از وسواس در گفتگوهای روزمره وجود دارد، وسواس فکری-عملی یا اختلال وسواس اجباری است که در ادامه مطلب به آن می‌پردازیم. در مکالمات روزمره، معمولا از واژه وسواسی زیاد استفاده می‌شود و به کسی می‌گویند که در انجام کارهایش سخت گیر است، بسیار دقت می‌­کند و به کامل انجام دادن یک کار اهمیت می‌­دهد. این تعریف تا حدودی درست است و نشانه کمالگرایی می‌باشد که یکی از ویژگی‌های اختلال وسواس است. اما در حالت عادی افراد دقیقی که بر کار خود تمرکز دارند، وسواسی نیستند. زمانی تشخیص وسواس وطرح می‌شود که این حالت افراطی بوده و باعث اختلال در عملکرد فرد شود.

 

انواع بیماری وسواس

وسواس انواع مختلفی دارد که هر کدام بخشی از زندگی فرد را مختل کرده و رفتارهای خاصی را شامل می‌شوند. وسواس خود را به شکل‌های بسیاری نشان می‌­دهد؛ رفتارهایی مثل تردید در کارهای انجام شده مانند قفل کردن درب، شک در هنگام عبادت و نماز، نگرانی بیش از حد در مورد مسائل دینی، دقت و نظم افراطی در فعالیت‌ها که باعث اختلال در عملکرد می‌­شود، احساس مجبور بودن برای انجام برخی از فعالیت‌ها، توقع بسیار زیاد از خود و… همه می‌­توانند بخشی از افکار وسواسی باشند. برخی از عمده‌ترین انواع وسواس را در ادامه بیان می‌کنیم.

1. وسواس تقارن

این نواع وسواس باعث ناراحتی فرد از عدم تقارن شده و باعث اضطراب او می­‌شود. مثلا اگر در دو جیب فرد به یک اندازه وسایل نباشد، ممکن است اذیت شود. نظم بیش از حد در دسته بندی کردن وسایل یا فایل‌ها، سختگیری در چیدمان وسایل منزل و اصرار بر قرینه بودن و صاف بودن آن‌ها، منظم بودن و صاف بودن جای خواب و این گونه رفتارها جزء وسواس تقارن هستند.

2. وسواس چک کردن

چک کردن مدام شیرهای گاز، شیر آب، قفل کردن در، چک کردن گوشی و هر چیزی که ممکن است عدم چک کردن آن در ذهن فرد باعث بروز اتفاق بدی بشود. فرد حتی پس از چک کردن چندین باره نیز همچنان نگرانی‌هایی در مورد بروز اتفاقات ناگوار دارد. برای آشنایی با انواع روش های درمان وسواس وارسی کردن کلیک کنید.

3. وسواس شستشو

همانطور که از نام این وسواس مشخص است، به معنی عدم اطمینان از تمیز بودن اشیا و بدن فرد وسواسی می‌باشد که منجر به شستشوی مداوم دست و بدن، لباس‌­ها، میوه، ظرف‌های منزل، اتومبیل و هر وسیله شخصی می‌‌شود. برای آشنایی بیشتر با نشانه های وسواس شستشو کلیک کنید.

4. بیماری وسواس | وسواس صدمه و آسیب

در این وسواس فرد به طور دائم نگران آسیب رساندن به خود و دیگران است و از ترس اینکه نکند رفتار اشتباه و آسیب زننده‌ای بکند، بسیار محتاط می­‌شود و نگرانی‌هایی بسیار زیادی دارد. 

5. وسواس بیماری

ترس از مریض بودن یا مریض شدن یا ابتلا به یک بیماری خاص و لاعلاج که باعث بروز رفتارهای وسواسی مثل دکتر رفتن زیاد، مصرف زیاد دارو یا انجام آزمایش‌های پزشکی فراوان می‌­شود.

6. وسواس افکار ممنوعه

این نوع وسواس بیشتر فکری است و باعث بروز تصورات معمولا جنسی ممنوعه و تابو می‌­شود. فعالیت جنسی با نزدیکان درجه یک و کودکان یا تصورات خشن و فانتزی‌های آزاردهنده جنسی، برخی از افکار مربوط به این نوع وسواس هستند.

 

وسواس فکری عملی چیست؟

وسواس فکری-عملی نشانه و علامت اختلال وسواس اجباری است. اختلال فکری شامل افکار، تمایلات یا تصورات مکرر و پایداری هستند که به صورت مزاحم یا ناخواسته تجربه می‌­شوند، در حالی که وسواس‌های عملی یا اجبارها، رفتارهای تکراری یا فعالیت‌های ذهنی پر تکراری هستند که فرد احساس می‌­کند باید آن‌ها را در پاسخ به یک رفتار فکری انجام دهد. این رفتار بر طبق قوانین ذهنی فرد هستند و باید با دقت اجرا شوند.

به تعریف ساده‌تر، وسواس فکری یعنی یک فکر تکرار شونده و آزار دهنده مثل فکر درباره اینکه دست‌هایش کثیف است، شیر گاز را نبسته، نباید به چیزی دست بزند و ویروس‌ها در حال نفوذ هستند. به آن عملی که برای ارضای فکرهای وسواسی و آرام کردن خود انجام می‌­شود، وسواس عملی می‌گویند. مانند شستن فراوان دست‌ها برای تمیز شدن، چک کردن مجدد شیر گاز، دست نزدن به اشیا یا دستکش دست کردن، مراقبت بیش از حد در مقابل ویروس مانند ضدعفونی کردن مرتب دست و محیط  و… که همه جزء وسواس رفتاری هستند. برای کسب اطلاعات در زمینه مشاوره وسواس کلیک کنید. 

 

اختلال وسواس جبری (OCD)

بر خلاف باور عموم، وسواس فکری_عملی یک اختلال یا بیماری مجزا و مشخص نیست، بلکه نشانه‌های اصلی یک اختلال دیگر به نام اختلال وسواسی جبری می­‌باشد. اختلال وسواس اجباری، اختلالی است که با وجود وسواس‌های فکری یا وسواس‌های عملی یا هردو تشخیص داده می‌­شود. یعنی ممکن است فردی وسواس فکری داشته باشد ولی وسواس عملی نداشته باشد اما با این حال باز هم می‌­تواند مبتلا به اختلال OCD باشد. برخی از علائم یا نشانه‌های تشخیص اختلال وسواس اجباری عبارتند از:

1. وجود افکار تکراری که دائم به ذهن برمی‌­گردد و به شکل ناخواسته و غیرارادی در ذهن فرد ایجاد شده و باعث اضطراب و ناراحتی او می‌­شود.

2. فرد تلاش می­‌کند که این افکار را سرکوب کرده و یا حتما فعالیتی بکند که افکار آزاردهنده‌اش را خنثی نماید.

3. وجود رفتارهای تکراری (مانند شستن مرتب دست‌ها) یا فعالیت‌های ذهنی تکراری (مثل دعاکردن و ذکر گفتن دائم یا تکرار آهسته کلمات در سکوت) به طوری که فرد احساس می‌‌کند باید حتما آن‌ها را به شکلی خاص اجرا نماید.

4. این اعمال اجباری با هدف پیشگیری یا کم کردن اضطراب و ناراحتی و یا جلوگیری از وقوع یک اتفاق ترسناک صورت می­‌گیرد. البته این رفتارها افراطی است و اصلا با میزان خطر آن فکر یا رفتار تناسب ندارد.

5. رفتارهای وسواسی بسیار وقت گیرند و چند مرتبه در روز اتفاق می­افتند و باعث اختلال در روند زندگی شغلی و اجتماعی فرد می‌­شود.

6. وجود باورهای ناکارآمد مانند احساس مسئولیت بیش از حد، حتی در رابطه با مسائلی که به او مربوط نیست.

7. کمال­گرایی بیش از حد که باعث احساس نارضایتی دائمی فرد از خود می‌شود.

8. حواس پرتی، عدم تمرکز و ناتوانی در انجام کارهای اصلی زندگی (خصوصا در درس و انجام شغل)

 

برخی از دیگر اختلالات وسواس اجباری

اختلالات وسواسی جبری انواع مختلفی دارند. در ادامه سه نوع اصلی اختلالات وسواسی جبری را بررسی می‌کنیم:

1. بیماری وسواس | اختلال بدشکل انگاری بدن

افراد مبتلا به این اختلال، دائم ذهنشان مشغول این است که عیب و نقصی در بدنشان وجود دارد که دیگران نمی‌­بینند یا متوجه آن نمی‌­شوند. همچنین فرد برای جبران این عیب، مدام خود را جلوی آینه وارسی می‌­کند، آرایش افراطی دارد و مدام از دیگران درباره ظاهر و عیب‌های خود سوال می‌­پرسد.برای آشنایی کامل با اختلال بد ریخت انگاری بدن کلیک کنید.

2. اختلال احتکار یا ذخیره سازی

ناتوانی فرد در دور ریختن یا جداشدن از وسایل و متعلقات خود که فراتر از ارزش مالی و واقعی آن‌هاست. این ناتوانی باعث جمع کردن وسایل زیادی می­‌شود که باعث شلوغی و تراکم بیش از حد این وسایل در محل زندگی شده و برای فرد اختلال ایجاد می‌­کند. این مسئله می‌­تواند در فایل‌های کامپیوتری و مجازی نیز اتفاق بیفتد. برای آشنایی با علائم اختلال احتکار کلیک کنید.

3. اختلال کندن مو و پوست

کندن مکرر موها و خراشیدن پوست که باعث ریزش مو بروز التهابات پوستی می­‌شود. فرد کنترلی در این رفتار خود ندارد و در توقف آن با شکست مواجه می‌شود. کندن مو و پوست از اضطراب و استرس فرد می‌کاهد. برای اشنایی با اختلال وسواس پوست کنی کلیک کنید.

 

بیشتر بخوانید : درمان اضطراب | تکنیک های درمان اضطراب شدید

 

دلایل ابتلا به اختلال وسواس

اختلال وسواس اجباری مانند اکثر اختلالات روانی ریشه های زیستی، روانی و اجتماعی دارد. برخی از این دلایل به شرح زیر هستند:

1. ژنتیک و فیزیولوژی

یکی از دلایل عمده ابتلا به این اختلال، وجود ژن بیماری وسواس در خانواده درجه یک فرد است. میزان شیوع این اختلال در کسانی که یکی از نزدیکان درجه یکشان مبتلا بوده، دوبرابر کسانی است که ژن بیماری در وابستگان درجه یک خود ندارند. البته برخی از آسیب‌های مغزی و نارسایی‌های هورمونی نیز باعث بروز رفتارهای شبه وسواسی در فرد می‌­شوند.

2. بیماری وسواس | نوع تربیت والدین

والدینی که مبتلا به اختلال وسواس هستند، طبیعتا رفتارهای وسواسی از خود نشان داده و کودک با الگوبرداری از آن‌ها، به مرور زمان دچار وسواس میشود. همچنین والدین سختگیر و کنترل‌گری که از کودک خود توقعات بیش از اندازه دارند، انتقاد و سرزنش می‌کنند و هیچوقت از او راضی نیستند، باعث می‌­شوند که کودک با دقت و وسواس زیاد کارهای خود را انجام دهد. به مرور زمان این مسئله هم باعث کمال‌گرایی افراطی و هم نارضایتی کودک از خود و بروز رفتارهای وسواسی در وی می‌شود.

 

اختلال شخصیت وسواس جبری (OCPD)

یک اختلال دیگر که ممکن است با وسواس اشتباه گرفته شود، اختلال شخصیت وسواسی اجباری می‌باشد که با اختلال وسواسی جبری متفاوت بوده و حتی برخی از علائم آن نیز متفاوت است. زمانی که علائم اختلال وسواسی جبری، تبدیل به شخصیت شده و فرد بدون این نشانه‌ها قابل تصور نباشد، اختلال شخصیت وسواسی-جبری مطرح می‌گردد. طبیعتا درمان اختلال شخصیت از یک اختلال عادی سخت‌تر است، پس می‌توان گفت اختلال شخصیت وسواسی-جبری حادتر از اختلال وسواس است.

البته امکان دارد که اختلال شخصیت وسواسی جبری مانند اختلال وسواس، دوره‌های حاد و آزاردهنده شدید نداشته باشد و صرفا یک سری از ویژگی‌های شخصیتی باشد. برخی از نشانه‌های اختلال شخصیت وسواسی جبری عبارتند از:

1. سعی می­‌کند با توجه دقیق به قوانین و جزئیات بی‌اهمیت احساس کنترل به دست بیاورد، تا حدی که از مسیر اصلی منحرف می‌شود.
2. به طور افراطی خود را وقف کار کرده، تا حدی که ابعاد دیگر زندگی را فراموش می‌کنند.
3. به شدت کمالگرا هستند اما این کمالگرایی منجر به اتفاقات مثبت و پیشرفت نمی­‌شود. به دلیل توقع بالا، هیچوقت از خود راضی نیستند و همیشه درجا می‌زنند.
4. احساس گناه شدید دارند و معمولا این احساس گناه باعث رفتارهای خلاف میل می‌­شود.

 

درمان بیماری وسواس

روش‌های متعددی برای درمان وسواس وجود دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به دارو درمانی، رفتار درمانی و درمان شناختی اشاره کرد. در رفتار درمانی تلاش بر این است که استرس و اضطراب کاهش یابد و افکار وسواسی متوقف شود به طوری که منجر به تغییر رفتار گردد. در شناخت درمانی نیز با تغییر بینش و نگرش فرد، افکار وسواسی اصلاح شده و درمان صورت می‌گیرد. در صورت لزوم، پزشک از دارو درمانی نیز در کنار روان درمانی استفاده می‌کند.  برای درمان وسواس ضروری است که از یک فرد متخصص کمک بگیرید. برای کسب اطلاع بیشتر در زمینه درمان وسواس کلیک کنید. 

 

برای دریافت مشاوره در زمینه وسواس ها می توانید در هر زمان از روز برای مشاوره تلفنی با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو از طریق شماره 02166419012 تماس بگیرید.

 

 

 

منبع :  بیماری وسواس